Política autonómica
Información sobre o sistema autonómico español, o seu réxime xurídico e as relacións da Administración Xeral do Estado coas Comunidades Autónomas.
A partir da declaración do artigo 2 da Constitución española, no que se recoñece e garante o dereito á autonomía das nacionalidades e rexións que integran España, o título VIII da Constitución establece a organización territorial de España, que consta de tres niveles: o Estado ou organización central, as Comunidades Autónomas e as Entidades locais.
Aínda que nun sentido estrito, a constitución das Comunidades Autónomas fíxose efectiva a partir da voluntariedade e desde un principio dispositivo, xa que a Constitución non configura o mapa político do país, o resultado é que desde 1983 a totalidade do territorio español está organizado en 17 Comunidades Autónomas, organización que se completou en 1995 coa aprobación dos Estatutos de Autonomía para as Cidades de Ceuta e Melilla.
A norma institucional básica de cada Comunidade Autonomía é o seu Estatuto, no que se configuran e desenvolven tanto o marco institucional propio como o sistema de atribución de competencias, e iso dentro dos límites que establecen os artigos 148 e 149 da Constitución.
De forma resumida, existen catro tipos de materias sobre as que recaen outras tanta forma de exercer a competencia: as que corresponden en exclusiva ao Estado; aquelas en as que o Estado lexisla e as Comunidades Autónomas executan esta lexislación; un terceiro tipo, nas que corresponde ao Estado aprobar a lexislación básica, mentres que o seu desenvolvemento lexislativo e execución corresponde ás Comunidades Autónomas; e as competencias exclusivas das Comunidades.
A complexidade do sistema e as dificultades para precisalo na actividade administrativa ordinaria deu pé a unha frecuente conflitividade que foi resolta mediante a xurisprudencia ditada polo Tribunal Constitucional. A través deste sistema de resolución de conflitos, este órgano desempeñou un papel moi relevante na interpretación das competencias que corresponden ao Estado e ás Comunidades Autónomas.
O sistema autonómico fíxose efectivo a partir do traspaso de servizos e medios do que dispuña o Estado ás Comunidades Autónomas, un proceso gradual que supuxo o cambio de adscrición de máis de 820.000 empregados públicos que pasaron a depender das Comunidades Autónomas. A partir destes medios iniciais, as Comunidades Autónomas dotáronse do persoal propio necesario para prestar e atender os servizos que lles corresponden, entre os que destacan os de asistencia sanitaria, educación e servizos sociais.
Pero as relacións entre os poderes estatal e autonómicos non só se expoñen en termos de posible conflito, senón tamén en termos de cooperación. O entrecruzamiento competencial, o carácter compartido de moitas das competencias materiais e a necesidade de articular políticas conxuntas para ser desenvolvidas en todo o territorio impulsaron a creación de diferentes instrumentos de cooperación que fan posible o funcionamento coherente e eficiente do sistema autonómico. Este sistema foise desenvolvendo e consolidando de forma paulatina e tendo presente a práctica e a experiencia. Formalmente pode revestir dúas formas ou posibilidades: a cooperación multilateral ou sectorial, na que participan o Estado e todas as Comunidades Autónomas de forma conxunta; e a cooperación bilateral, na que participan o Estado e unha única Comunidade Autónoma. Neste sistema teñen un papel central a Conferencia de Presidentes e as Conferencias Sectoriais.
O sistema autonómico de cooperación conta cunha organización especial para atender os asuntos derivados do proceso de integración comunitaria. As sucesivas reformas dos tratados comunitarios han suposto un incremento das competencias da Unión Europea, o que afecta o sistema interno competencial. Para atender esta nova necesidade articulouse un sistema de participación autonómica nos casos nos que a proposta comunitaria ten encaixe nas competencias ou afecta os intereses das Comunidades Autónomas. Da mesma maneira, a xeneralización da actividade exterior autonómica obrigou a arbitrar instrumentos de coordinación para garantir a coherencia e encaixe desta actividade nas competencias que en relacións internacionais corresponden en exclusiva ao Estado.
Por último, a atención dos servizos que prestan as Comunidades Autónomas require duns recursos financeiros que periodicamente son revisados e que se fixeron efectivos mediante os sucesivos Acordos sobre o modelo de financiamento, estando vixente na actualidade o acordado en 2008. Os sucesivos sistemas supuxeron diferentes modificacións e adaptacións a unha realidade cambiante e se han ido aprobando conforme as Comunidades Autónomas dispuñan de novas responsabilidades e debían atender novos servizos públicos.